Bàn chân nói gì về sức khỏe của bạn?
Theo bác sĩ Jane Anderson, Chủ tịch Hiệp hội American Association of Women Podiatrics, bạn chỉ cẩn kiểm tra bàn chân là có thể phát hiện mọi vấn đề về sức khoẻ của bạn, từ bệnh tiểu đường tới tình trạng thiếu dinh dưỡng.
Bàn chân trái và phải, cung cấp rất nhiều dữ kiện sâu sắc vể sức khoẻ. Cả hai bàn chân gộp lại, chứa một phẩn tư số xương trong cơ thể. Ngoài ra, mỗi bàn chân cũng có 33 khớp xương, 100 gân, các cơ và dây chằng, và một số không đếm xuể những dây thần kinh và mạch máu chạy từ khắp ngả tới tim, cột sống và não.
Những vấn đề ở bàn chân không giải quyết, có thể có những hậu quả không ngờ. Chẳng hạn như bàn chân bị đau, không chữa trị, thường làm cho người bệnh ít đi lại hơn, và do đó, dễ lên cân, hoặc bị mất thăng bằng một cách bất bình thường, làm tăng rủi ro té ngã và gãy xượng.
Vì vậy, nếu bàn chân gởi một trong 18 "thông điệp" dưới đây, thì sức khỏe của bạn chắc chắn có vấn đề.
Thông điệp 1 - Móng chân hơi trũng xuống, lõm vào hình muỗng (Toenails slightly sunken, spoon shaped indentations).
Đây là triệu chứng bị thiếu máu (thiếu chất sắt) vừa phải, tới trầm trọng. Điều này xẩy ra vì trong các tế bào máu, không có đủ huyết cầu tố, tức là một loại protein giàu chất sắt chuyển tải oxygen.
Chảy máu bên trong cơ thể (như trường hợp viêm loét), hay mất nhiều máu trong thời kỳ kinh nguyệt, có thể dẫn tới bệnh thiếu máu.
Những dấu hiệu khác: Ngón tay cũng như ngón chân, da và nền của móng đều tái nhợt. Móng cũng có thể dễ gãy, và bàn chân cảm thấy lạnh. / Mệt mỏi là dấu hiệu "hàng đầu" của bệnh thiếu máu; ngoài ra, hơi thở ngắn, choáng váng khi đứng và nhức đầu.
Điều phải làm: Muốn định bệnh thiếu máu thì cần làm thử nghiệm đếm máu toàn phần (complete blood count). / Khám sức khỏe có thể giúp tìm ra nguyên nhân thiếu máu. / Bước đầu của trị liệu là thuốc bổ sung chất sắt và thay đổi chế độ ăn uống để cơ thể có thêm chất sắt và vitamin C (vitamin C gia tăng sự hấp thu chất sắt trong cơ thể).
Thông điệp 2 - Bàn chân, hay ngón chân, không có lông (Hairless feet or toes).
Sự lưu thông máu yếu kém, thường xảy ra do mạch máu bị bệnh, có thể làm mất lông nơi bàn chân.
Khi mà tim không có khả năng bơm đủ máu cho chân tay vì bệnh xơ cứng động mạch (arteriosclerosis), tức là khi động mạch bị cứng lại, thì cơ thể phải ưu tiến hóa việc sử dụng máu. Ngón chân cũng như bàn chân, chỉ có ưu tiên thấp.
Những dấu hiệu khác: Vì dòng máu tới chân yếu, nên bạn khó mà bắt được nhịp mạch nơi bàn chân (khi đè ngón tay trên mu bàn chân hay bên trong cổ chân). / Khi bạn đứng thì bàn chân ửng đỏ hay tối mầu, nhưng khi bạn giơ chân lên thì nó lại tái nhợt ngay. / Da chân sáng bóng. / Những người mà sự lưu thông máu yếu kém, đều có thể đã biết là họ bị bệnh tim mach (như bệnh tim, hay động mạch cảnh), nhưng có thể chưa nhận thức được là họ có vấn đề về lưu thông máu.
Điều phải làm: Giải quyết các "vấn đề" cho mạch máu có thể giúp cải thiện sự lưu thông máu trong cơ thể. / Lông ngón chân ít khi mọc lại…, nhưng về điểm này, chắc cũng chẳng ai quan tâm.
Thông điệp 3 - Chuột rút thường xảy ra nơi bàn chân (charley horses).
Đau nhói bất chợt do chuột rút nơi bàn chân - cơ bản do sự co rút mạnh của cơ - có thể xảy ra do những sự cố đoản kỳ như tập thể dục hoặc cơ thể loại nước (dehydration). Nhưng nếu chuột rút bàn chân thường hay xẩy ra, thì có thể chế độ ăn uống của bạn thiếu calcium, potassium hay magnesium.
Các phụ nữ mang thai ở thời kỳ thứ ba, đặc biệt dễ bị chuôt rút ở bàn chân vì lượng máu tăng và sự lưu chuyển máu nơi bàn chân suy kém.
Những dấu hiệu khác: Chứng chuột rút có xu hướng đột nhiên xảy ra, nhiều khi trong khi bạn đang nằm nghỉ. Nó có thể chỉ là một lần co thắt đau đớn đơn độc, mà cũng có thể là một đợt những co thắt. Dù thế nào đi chăng nữa, sự đau đớn có thể kéo dài sau đó.
Điều phải làm: Bạn hãy uốn cong bàn chân và xoa bóp nơi bị đau. / Bạn cũng có thể áp trên vùng bị đau một túi lạnh hoặc chà xát với cồn. / Để tránh chuột rút, bạn hãy căng duỗi bàn chân trước khi đi ngủ, sau đó uống một ly sữa ấm (để có thêm calcium).
Thông điệp 4 - Vết đau dưới bàn chân không lành (Sore that won't heal on the bottom of the feet).
Đây là một dấu hiệu chính yếu của bệnh tiểu đường. Mức glucoz-huyết cao làm tổn thượng dây thần kinh của chân - điều này có nghĩa là những vết xước, vết đứt da, hay vết viêm tấy nhẹ, gây ra bởi sức đè hay cọ sát trên bàn chân, thường không được để ý tới. Nếu không được điều trị, các vết loét này có thể dẫn đến nhiểm khuẩn, đôi khi phải cắt cụt chân.
Những dấu hiệu khác: Những vết đứt trên da bàn chân chảy nước, có mùi, phải được đặc biệt chú ý vì có thể đã có từ lâu. / Những triệu chứng khác của bệnh tiểu đường là khát nước, hay đi tiểu, mệt mỏi, mắt nhìn thấy mờ, đói bụng nhiều và sụt cân.
Điều phải làm: Chữa trị tức thời vết loét và gặp bác sĩ về bệnh tiểu đường. / Người bị tiểu đường cần phải kiểm tra bàn chân của mình mỗi ngày và đi khám bệnh mỗi ba tháng.
Thông điệp 5 - Bàn chân lạnh (cold feet).
Đặc biệt phụ nữ thường hay than phiền chân lạnh. Có thể là không có vấn đề gì quan trọng, nhưng cũng có thể là do bệnh tuyến giáp (thyroid). / Phụ nữ tuổi trên 40 có chân lạnh, thường có tuyến giáp không hoạt động tốt. Hạch tuyến giáp có chức năng điều hòa thân nhiệt và sự chuyển hóa (metabolism).
Sự lưu chuyển máu suy kém có thể cũng là nguyên nhân làm chân lạnh. Những dấu hiệu khác: Các triệu chứng của bệnh giảm năng tuyến giáp (hypothyroidism) khó nhận ra vì cũng là triệu chứng của nhiều bệnh khác (mệt mỏi, trầm cảm, sụt cân, da khô).
Điều phải làm: Những lớp chất cách nhiệt thiên nhiên giữ nhiệt tốt nhất (tỉ dụ bí tất len). / Nếu bạn có những bệnh nào khác thì khi gặp bác sĩ, bạn nên cho bác sĩ biết vể chứng lạnh chân của bạn. / Tuy nhiên, ngoài việc trị liệu bẳng cách cho uống thuốc (nếu bạn có bệnh tuyến giáp), thì triệu chứng lạnh chân không dễ gì giải quyết được.
Thông điệp 6 - Móng chân dày, vàng, trông xấu xí (Thick, yellow, downright ugly toenails).
Đây là dấu hiệu có nấm (fungus) ờ dưới móng chân. / Nấm onychomucosis có thể tồn tại cả nhiều năm mà không gây đau đớn. Tới khi bạn đã thấy hậu quả gây xấu xí của nó, thì tình trạng nhiễm khuẩn đã nặng và có thể lan sang tất cả các móng chân và ngay cả các móng tay.
Những dấu hiệu khác: Móng chân cũng có thể có mùi và trở thành đen. / Dễ bị nhất là những người có bệnh tiểu đường, lưu thông máu không tốt và thiếu miển nhiễm như viêm đa khớp dạng thấp (immune-deficiency disorders). / Người cao tuổi có khó khăn trong việc đi lại, đôi khi là vì các móng chân quá dày, khó cắt, nên họ bỏ mặc gây ra đau đớn.
Điều phải làm: Nên đi bác sĩ chuyên môn để chữa trị. / Trong những ca nặng, các thuốc chống nấm bán tự do, không hiệu nghiệm bằng sự kết hợp thuốc bôi khu trú với thuốc uống và cắt bỏ các phần móng bị bệnh. / Các thuốc chống nấm thuộc thể hệ mới, có ít tác dụng phụ hơn các thuốc loại cũ.
Thông điệp 7 - Ngón chân cái đột nhiên to ra, trông mà ghê! (A suddenly enlarged, scary-looking big toe).
Có thể là do bệnh gút (thống phong).
Bệnh gút hiện nay hãy còn thấy nhiều, và bạn có thể mắc bệnh này trước khi 65 tuổi. Bệnh gút là một dạng viêm khớp, gây ra do cơ thể có quá nhiều acid uric. Sự tích tụ acid uric tạo thành những tinh thể hình kim, đặc biệt khi nhiệt độ cơ thể thấp. Thế mà, phần lạnh nhất của cơ thể, lại là phần ở xa tim nhất… và đó, chính là ngón chân cái. Vì vậy, trong ba phần tư các trường hợp, dấu hiệu đầu tiên của bệnh gút là sáng sớm khi tỉnh dậy, bạn thấy khớp ngón chân cái sưng tấy đỏ.
Những dấu hiệu khác: Sưng tấy và da bóng đỏ hay đỏ tía - cùng với cảm giác nóng và đau - cũng có thể xảy ra nơi mu bàn chân, gân gót chân , đầu gối và khuỷu tay. / Ai cũng có thể mắc bệnh gút, nhưng đặc biệt là đàn ông ở các độ tuổi 40 và 50. / Phụ nữ thường bị gút sau kỳ mãn kinh.
Điều phải làm: Đi khám bác sĩ để kiểm soát nguyên nhân gây bệnh bằng cách thay đổi chế độ ăn uống và uống thuốc.
Thông điệp 8 - Cả hai bàn chân bị tê (Numbness in both feet).
Mất "cảm giác", hay cảm thấy như có kim châm nơi bàn chân, là dấu hiệu của bệnh thần kinh ngoại biên (peripheral neuropathy), tức hệ thần kinh ngoại biên bị tổn thương. Đây là cách cơ thể chuyển tin từ não và dây cột sống, tới toàn bộ phần còn lại của cơ thể. Bệnh thần kinh ngoại biên có nhiều nguyên nhân, nhưng chính nhất là bệnh tiểu đường và uống quá nhiều rượu. / Hóa trị liệu (chemotherapy) cũng là một nguyên nhân thông thường khác.
Những dấu hiệu khác: Cảm giác kiến bò hay nóng, cũng có thể xuất hiện ờ các bàn tay và có thể lan sang cánh tay và cẳng chân. Nếu nhẹ hơn thì bạn có thể có cảm giác như luôn luôn đeo găng tay, hay đi bí tất quá nặng.
Điều phải làm: Đi khám bác sĩ để tìm nguyên nhân (đặc biệt là nếu nguyên nhân không phải là vì nghiện rượu). / Không có cách chữa khỏi bệnh thần kinh ngoại biên, nhưng có thuốc làm giảm đau và thuốc chống trầm cảm trị các triệu chứng.
Thông điệp 9 - Đau các khớp xương ngón chân (Sore toe joints).
Viêm đa khớp dạng thấp (rheumatoid arthritis-RA), một bệnh thoái hóa khớp, thường xẩy ra nơi các khớp xương nhỏ như ở ngón chân và các đầu xương bàn tay.
Những dấu hiệu khác: Sưng và cứng đơ, thường kèm theo đau nhức. / Sự đau đớn có tính cách đối xứng, tức là xảy ra cùng một lúc chẳng hạn như cho cả hai ngón chân cái, hay cho cả hai ngón tay chỏ. / Viêm đa khớp dạng thấp (RA) phát triển đột ngột hơn viêm khớp thoái hóa, và cơn đau lúc có, lúc không. Phụ nữ có rủi ro bị bệnh này gấp bốn lần đàn ông.
Điều phải làm: Luôn luôn phải kiểm tra để tìm nguyên nhân của mỗi khớp đau. / Đối với viêm đa khớp dạng thấp (RA), có nhiều thuốc và liệu pháp có thể giảm thiểu sự đau đớn và bảo tồn chức năng, tuy nhiên định bệnh sớm là rất quan trọng vì giúp tránh được sự biến dạng (như các ngón chân có thể lệch sang bên).
Thông điệp 10 - Ngón chân có vết lằn (Pitted toenails).
Đối với phân nửa số người bị bệnh vảy nến (psoriasis), bệnh ngoài da này cũng xuất hiện trên móng tay, móng chân dưới dạng nhiều lỗ nhỏ, sâu hoặc nông. Hơn ba phần tư số người bị bệnh viêm khớp vảy nến (psoriatic arthritis), một căn bệnh ảnh hường lên khớp và da, cũng có những nốt hay lằn trên móng tay móng chân.
Những dấu hiệu khác: Các móng tay móng chân cũng có thể dày hơn, và cũng có thể có mầu vàng nâu, hoặc có những đốm mầu cá hồi. Các đầu xương gần móng nhất cũng sẽ trở thành khô, đỏ và sưng tấy.
Điều phải làm: Dùng thuốc trị được cả bệnh vẩy nến và bệnh viêm khớp vảy nến. Mặt nến của móng có thể phục hồi được trong nhiều trường hợp, nhất là khi trị liệu sớm.
Thông điệp 11 - Không nhấc bàn chân khỏi gót chân được (Being unable to raise the foot upward from the heel).
Sự mất khả năng đưa cổ chân và các ngón chân lên khi bước đi, là dấu hiệu tổn thương dây thần kinh hay cơ bắp, bắt nguồn từ nơi xa bàn chân, như từ lưng hay vai, hoặc cổ. Nhiều thuốc hoá trị liệu cũng có hậu quả như vậy.
Những dấu hiệu khác: Bạn cũng có thể thấy đau hay tê, nhưng không nhất thiết. Đôi khi bạn cảm thấy đau ở phần cẳng chân trên, hay ở phần dưới cột sống tại chổ mà dây thần kinh bị cấn (vì tổn thương hay khối u). / Trong một vài trường hợp, khi người bệnh bước chân đi, thì bàn chân họ kéo lê trên mặt đất. Rất ít khi bệnh này xảy ra cùng một lúc cho cả hai bàn chân.
Điều phải làm: Báo cáo triệu chứng nghiêm trọng này cho bác sĩ. / Bệnh này có thể được hồi biến hoặc trở thành vĩnh viển tùy theo nguyên nhân và liệu pháp.
Thông điệp 12 - Da khô, dễ bong ra từng mảnh (Dry, flaky skin)
Đây là dấu hiệu bệnh nấm da chân (athlete's foot), một bệnh nhiễm khuẩn do nấm, thường bắt đầu với da khô và ngứa, rồi sau đó, da bị sưng và giộp. Khi bọng giộp vỡ thì nhiểm khuẩn sẽ lây lan.
Những dấu hiệu khác: Bệnh nấm da chân xuất hiện trước tiên ở kẽ các ngón chân. Nó có thể lan xuống gan bàn chân và ngay cả tới các phần khác trên cơ thể (như nách hay háng), thưòng ra vì ngứa gãi.
Điều phải làm: Bệnh nhẹ có thể tự chữa bằng cách ngâm chân, rồi lau khô bàn chân. Sau đó, giữ cho bàn chân khô bằng cách rắc bột vào giầy và bí tất. Nếu bệnh không thuyên giảm trong vòng hai tuần lễ hoặc nhiễm khuẩn trở thành nặng hơn, thì phải dùng thuốc khử nấm bôi khu trú hay thuốc uống.
Thông điệp 13 - Ngón chân đổi thành mầu tam tài (Toes that turn patriotic colors)
Khi trời lạnh, bệnh Raynaud (hay hiện tượng Raynaud) làm tứ chi chuyển mầu, trước tiên sang mầu trắng, sau đó sang mầu xanh, rồi cuối cùng sang mầu đỏ, trước khi trở về mầu tự nhiên. Vì những lý do không được hiểu rõ, các mạch máu ở những vùng này co thắt lại (vasospasm), hay phản ứng một cách quá mức, tạo sinh mầu tam tài.
Những dấu hiệu khác: Những vùng bị ảnh hưởng, thông thường là các ngón tay, mũi, môi, và thùy tai. Các vùng này khi sờ vào, thấy lạnh và bị tê. Phụ nữ và những người ở miền lạnh bị bệnh Raynaud thường hơn. / Người ta thường mắc bệnh này vào tuổi trước 15 hay sau 40. / Căng thẳng tâm thần (stress) cũng có thể kích phát bệnh nàyl
Điều phải làm: Khám bác sĩ để lấy thuốc làm nở rộng mạch máu.
Thông điệp 14 - Bàn chân bị đau thốn khì bước đi (Feet that are really painful to walk on)
Các xương gẫy do stress không được chẩn đoán là nguyên nhân thông thường của chứng đau bàn chân. / Người bệnh có thể cảm thấy khó chịu dọc theo lề bàn chân, ở gan bàn chân hoặc khắp bàn chân. / Các xương gẫy này - thường xảy ra, lập lại nhiều lần - có thể được gây ra bởi một nguyên nhân khác, thường là bệnh giảm mật độ xương (osteopena), đặc biệt đối với phụ nữ ngoài 50 tuổi, hoặc một dạng thiếu dinh dưỡng như thiếu vitamin D (liên quan tới sự hấp thu calcium), hay biếng ăn.
Những dấu hiệu khác: Thường ra, bạn vẫn có thể đi lại khi xương bàn chân bị gẫy, vì bạn chỉ thấy đau mà thôi (có một số người bạo gan chịu đau như thế suốt cả năm).
Điều phải làm: Đi khám bác sĩ bộ khoa khi thấy đau bàn chân. Chẳng hạn như nếu bạn đi du lịch Châu Âu trong ba tuần với đôi giầy không được tốt, thì bạn có thể bị đau bàn chân. Trái lại, một phụ nữ 55 tuối, thường chỉ ở nhà, mà bàn chân bị đau, thì lại phải đi đo mật độ xương. / Chụp hỉnh tia X cũng có thể giúp phát hiện những vấn đề liên quan tới dinh dưỡng.
Thông điệp 15 - Đầu ngón chân bị sưng u (Toes that bump upward at the tips)
Khi đầu ngón chân bị sưng u tới mức làm cho mất góc độ bình thường và trông có vẻ như gồ lên ở đầu, thì đó là chứng ngón hình chùy (digital clubbing hay hippocratic clubbing). Đây là dấu hiệu thông thường của bệnh phổi nghiệm trọng, kể cả bệnh xơ hoá phổi (pulmonary fibrosis) và ung thư phổi. / Bệnh tim và một vài bệnh dạ dày-ruột như bệnh Crohn cũng có liên quan tới chứng ngón hình chùy.
Những dấu hiệu khác: Bệnh ngón hình chùy xảy ra cho ngón tay và cũng cả cho ngón chân. Nó có thể xảy ra cho vài ngón, nhung cũng có thể cho tất cả.
Điều phải làm: Cách điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân.
Thông điệp 16: Đau nhói nơi gót chân (Shooting pain in the heel Plantar fascìitis)
Đây là tên dùng để chỉ chứng viêm của dải mô liên kết chạy dọc dưới bàn chân do bị căng quá mức bình thường.
Những dấu hiệu khác: Cơn đau bắt đầu với bước chân đầu tiên của bạn vào buổi sáng khi xuống giường và thường ra mức độ đau tăng dần trong ngày. / Thông thường thì bạn thấy đau ở một (hay cả hai) gót chân, nhưng cũng có thể bạn cảm thấy đau nơi cung hay mu bàn chân. Nguyên nhân là do bạn chạy hay nhảy nhiều, nhưng cũng có thể là vì sự chống đỡ cho bàn chân không đủ mạnh. Bạn có nguy cơ bị chứng đau này nếu đi chân đất nhiều, dùng giầy quá cũ, lên cân, hoặc đi nhiều trên những bề mặt cứng.
Điều phải làm: Nếu bị đau nhều tuần, hoặc mức độ đau ngày càng nhiều, thì phải đi khám bác sĩ bộ khoa. / Bạn hãy dùng giầy gót thấp, có cung vòm vững chắc, cho tới khi được trị liệu (uống thuốc chống viêm và dùng nệm lót giầy)
Thông điệp 17: Bàn chân có mùi (Phee-uuuuw!)
Bàn chân có hạch mồ hôi nhiều hơn tất cả các phần khác trong cơ thể. / Ngoài ra, có người chảy mô hôi nhiều, có người chảy ít. / Khi bạn đi giầy hay bí tất, bàn chân bị bí hơi, nên các vi khuẩn đầy rẫy trên cơ thể lợi dụng môi trường ẩm, sẽ sinh sôi nẩy nở, tạo ra mùi hôi.
Điều phải làm: Rửa chân với sà bông khử trùng, rồi lau khô. / Chà tinh bột bắp (cornstarch) hay thuốc trị mồ hôi, lên gan bàn chân. / Thay bí tất sau mổi lần dùng. Nên sử dụng vật liệu thiên nhiên (như bí tất bông, giầy da) hơn là vật liệu nhân tạo vì nó hút ẩm tốt hơn.
Thông điệp 18: Giầy cũ (Old shoes)
Giầy cũ không còn đủ sức chống đỡ cho bàn chân. Gìầy cũ là giầy thường đã đi được vài ba năm, hoặc giầy thể thao đã dùng để đi bộ hoặc chạy bộ được từ 350-550 miles trở lên.
Những dấu hiệu khác: Vết giộp/blisters (do giầy quá chật), vết viêm tấy trên ngón chân cái/bunions (do giầy quá hẹp),đau gót chân/heelpain (vì giầy không đủ sức chống đỡ). Phần lớn người cao tuổi hay bị vì có thói quen không muốn vứt bỏ những thứ đang dùng quen.
Điều phải làm: Đi mua đôi giầy mới…
